“ผมหงอกชั่วข้ามคืน” เป็นไปได้หรือไม่ในทางวิทยาศาสตร์?

เคยได้ยินปรากฏการณ์ “ผมหงอกชั่วข้ามคืน” กันไหม?

บางคนอาจเคยเห็นในนิยายหรือหนัง และจริงๆ ก็เคยมีบันทึกในประวัติศาสตร์ไว้ว่า บุคคลสำคัญหลายคนเคย “ผมหงอกชั่วข้ามคืน” ก่อนที่ตัวเองจะโดนประหารชีวิต

และนี่ก็คือเรื่องราวที่พบได้ในอังกฤษ เช่น Thomas More อดีตที่ปรึกษากษัตริย์ Henry XIII หรือกระทั่ง Marie Antoinette อดีตราชินีฝรั่งเศสที่โดนประหารช่วงพีคๆ ของการปฏิวัติฝรั่งเศส

อย่างไรก็ดี ปรากฏการณ์นี้ ไม่มีบันทึกไว้ในโลกสมัยใหม่เลย หรือพูดอีกแบบ เรื่องพวกนี้เป็นแค่ “ตำนาน” ที่วิทยาศาสตร์ไม่มีคำอธิบาย

เริ่ม “ลึกลับ” แล้วใช่ไหมครับ มาๆ มาฟังต่อ…

คือ… “ผมหงอก” เนี่ย มันไม่ได้ดำๆ อยู่แล้วหงอก เพราะในทางวิทยาศาสตร์ ผมมันเปลี่ยนสีไม่ได้ คือมันขึ้นมาแบบไหน มันก็จะสีแบบนั้น

ดังนั้นเวลาเราเห็น “ผมหงอก” บนหัวเราคือมันหงอกตั้งแต่ขึ้นมาเลย ไม่ได้ดำ แล้วไปๆ มาๆ ค่อยหงอก

ที่เป็นแบบนี้เพราะเส้นผมเป็นเซลล์ที่ตายแล้วครับ ดังนั้นมันเปลี่ยนไม่ได้

และบนฐานคำอธิบายแบบนี้ การอธิบายปรากฏการณ์ว่า ผมคนจะ “หงอก” ในชั่วข้ามคืน มันเป็นไปไม่ได้เลย เพราะไม่มีกลไกอะไรที่จะ “เปลี่ยนสีผม” ที่งอกออกมาแล้วได้

แต่ทีนี้ ก็ใช่ว่ามันจะไม่มีคำอธิบายอื่น

เราเคยได้ยินคำว่า “หัวโกร๋น” ไหมครับ หรือพูดอีกแบบมันคือภาวะที่ “เครียดแล้วผมร่วง” นี่เป็นภาวะที่วิทยาศาสตร์อธิบายได้แน่นอน คือปกติ คนที่เครียดจนผมร่วงนี่ มีบันทึกชัดเจนว่า ผมที่ร่วงคือผมที่เป็นสีดำ ผมที่หงอกจะไม่ร่วง เพราะเซลล์รากผมของเส้นผมสีดำมันมีปฏิกิริยากับระบบภูมิคุ้มกันมากกว่า

อธิบายง่ายๆ คือเวลาเครียด ระบบภูมิคุ้มกันมันจะรวนจนเซลล์รากผม “ขับ” ผมออก แต่พวกเซลล์รากผมของผมขาวหรือผมหงอกนั้นจะเฉื่อยชากว่ามาก และไม่มีปฏิกิริยาเวลาคนมีความหวาดกลัว

ดังนั้นเวลาพูดถึงคนที่ “ผมหงอกชั่วข้ามคืน” จริงๆ ถ้าอธิบายพื้นฐานก็คือ มันมีผมหงอกอยู่แล้ว แต่มันชัดขึ้น เพราะ “ผมดำ” ร่วงไปนี่เอง

และในความเป็นจริง มันก็ไม่ได้เกิดเร็วแบบ “ข้ามคืน” แต่ปกติกินเวลาหลายสัปดาห์ หรืออย่างน้อยๆ ก็หลายวัน ซึ่งมันก็เป็นไปได้ที่คนจะ “ผมหงอก” ด้วยกระบวนการนี้ในเวลาไม่กี่วัน

ทีนี้นักวิทยาศาสตร์ก็ยังไม่พอใจ เขายังคิดว่าอาการผมหงอกชั่วข้ามคืน “อาจเป็นไปได้” เขาเลยไปทดลอง ซึ่งก็มาตรฐานคือทดลองในหนู

นักวิทยาศาสตร์พยายามหาคำตอบ โดยการทดลองให้หนูมีความเครียดจัดๆ แล้วสิ่งที่เขาพบก็คือ มันเป็นไปได้ว่าที่เซลล์รากขนของหนูจะ “สูญเสียความสามารถในการสร้างเม็ดสี” ไป และเสียไปอย่างถาวรด้วย

ดังนั้น ถ้าหนูมันเครียดจัดๆ ขนที่ขึ้นมาใหม่ จะไม่มีสีอีก เป็นสีขาวล้วน และเป็นไปตลอดชีวิต

นักวิทยาศาสตร์คิดว่ากระบวนการนี้น่าสนใจ เพราะแม้ว่ามันจะอธิบายว่าทำไมคนหัวขาวชั่วข้ามคืนไม่ได้ (เพราะอย่างที่บอกครับ ผมขึ้นมาแล้ว สีไหนสีนั้นเลย) แต่มันอธิบายว่าทำไมคนหัวดำๆ ปกติ ถึงจะมีผมขึ้นใหม่เป็นสีขาวล้วนหมดได้

เพราะนี่จะอธิบายปรากฏการณ์ในประวัติศาสตร์ได้ว่าจริงๆ พวกบุคคลสำคัญที่คนคิดว่า “ผมหงอกชั่วข้ามคืน” ก่อนโดนประหาร มันไม่ได้หัวขาวชั่วข้ามคืนจริง แต่มันค่อยๆ ขาวเพราะความเครียดตอนติดคุกก่อนโดนประหารต่างหาก

ทีนี้ ปัญหาที่ตามมาคือ โอเค เราเข้าใจว่า “ความเครียด” มันทำให้ผมที่จะขึ้นมาต่อไปขาวถาวรได้แน่ๆ แต่ส่วนไหนของ “ความเครียด” ล่ะที่ทำให้เป็นแบบนั้น เพราะเวลาเราพูดถึง “ความเครียด” มันคือกระบวนการทางชีวเคมีที่ซับซ้อนมาก

โดยทั่วๆ ไป คนจะคิดว่าฮอร์โมนชื่อ ‘คอร์ติซอล’ นั้นมีอิทธิพลทางเคมีสูงสุดในกระบวนการความเครียด และฮอร์โมนนี้ส่วนใหญ่จะผลิตจากต่อมหมวกไต

นักวิทยาศาสตร์เลยทดลองอีก ตัดต่อมหมวกไตออกจากหนู แล้วลองดูว่าเผชิญความเครียดแล้วเซลล์รากขนจะสูญเสียการสร้างเม็ดสี และสร้างแต่ขนสีขาวออกมาหรือไม่

ผลปรากฏว่าหนูที่ไม่มีต่อมหมวกไต ก็ยังเครียดแล้ว “ขนกลายเป็นสีขาว” อยู่ ดังนั้นมันอาจไม่เกี่ยวกับฮอร์โมนคอร์ติซอล

นี่คือสถานะของความรู้ปัจจุบัน คือเรายังไม่รู้ว่ากระบวนการอะไรที่เปลี่ยนเซลล์รากผมให้สูญเสียความสามารถในการสร้างเม็ดสีแบบเฉียบพลันได้

คือเรารู้ว่ามันคือ “ความเครียด” แต่เรายังระบุไม่ได้ว่า “ความเครียด” อันนามธรรมที่ว่ามันไปปั่นป่วนกลไกอะไรในร่างกายจนส่งผลต่อเซลล์รากผมในที่สุด

อ้างอิง

• IFLS. “Marie Antoinette Syndrome”, The Mysterious Condition That Turns Hair White Overnight. https://bit.ly/3oxNrPe