รู้ไหม ในอดีต ‘การผ่าตัด’ เป็น ‘โชว์’ ชนิดหนึ่ง ที่คนจำนวนมากก็ชอบดูซะด้วย

ในอดีต ผู้ที่ทำหน้าที่เป็น ‘surgeon’ ไม่ใช่ ‘หมอ’ แต่เป็น ‘ช่าง’ ประเภทหนึ่งที่มีหน้าที่หลักในการ ‘ผ่า ตัด และเย็บ’ ร่างกายของมนุษย์ ดังนั้นจะเรียกว่า ‘ช่างผ่าตัด’ ก็ไม่ผิดนัก

เราก็ต้องเข้าใจก่อนว่า จริงๆ แล้วในอดีต surgeon ไม่ใช่ ‘หมอ’ แต่เป็น ‘อาชีพ’ ที่ใกล้เคียงกับ ‘ช่างตัดผม’ มากกว่า ดังที่ในอดีต 700 ปีก่อนเมื่อมีการตั้ง ‘กิลด์’ (guild) หรือสมาคมช่างตัดผมในอังกฤษ ที่เรียกว่า Worshipful Company of Barbers กลุ่มคนที่เข้าร่วมก็คือพวก surgeon หรือพูดง่ายๆ ในยุคนั้น surgeon รู้สึกว่างานตัวเองใกล้เคียงกับช่างตัดผมมากกว่าหมอ

ในความเป็นงานช่าง การถ่ายทอดความรู้โดยทั่วไปพวกลูกศิษย์ก็ต้องดูนายช่างเก่งๆ ทำงาน และก็ไม่แปลกเลยที่ ‘ช่างผ่าตัด’ นั้นไม่ได้ทำงานในห้องที่เงียบๆ สะอาดปราศจากผู้คนแบบปัจจุบัน แต่การ ‘ผ่าตัด’ เกิดขึ้นในพื้นที่ที่คนสามารถมานั่งดูหรือเฝ้าดูได้มาตลอด เพราะสิ่งที่คนดูได้เห็นนั้นคือ ‘ความรู้’ ทั้งนั้น ในแง่นี้ ‘ช่างผ่าตัด’ เก่งๆ ก็มีความคาบเกี่ยวกับนักแสดงโชว์

 ‘ช่างผ่าตัด’ เริ่มกลายเป็น ‘ศัลยแพทย์’ ในช่วงศตวรรษที่ 18-19 เมื่อวิชาแพทยศาสตร์เริ่มประสานรวมการผ่าตัดเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของงานด้วย เพราะความก้าวหน้าทางการแพทย์ใหม่ๆ นั้นล้วนแล้วแต่ส่งผลต่อการผ่าตัดทั้งสิ้น ไม่ว่านั่นจะเป็นการพัฒนายาชา จนถึงการค้นพบสิ่งที่เรียกว่า ‘เชื้อโรค’ ซึ่งเรื่องเหล่านี้มันสร้างมาตรฐานใหม่ให้กับ ‘การผ่าตัด’ ทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นประสบการณ์การผ่าตัด และอัตราการรอดชีวิตของผู้เข้ารับการผ่าตัด

แต่ทีนี้ เทคนิค ‘การฝึกอาชีพ’ มันก็ยังคงเดิม ‘ศัลยแพทย์’ ในช่วงศตวรรษที่ 19 ถึงต้นศตวรรษที่ 20 ก็ยังคงทำการผ่าตัดต่อหน้าคนจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นพวกนักเรียนแพทย์หรือผู้ที่สนใจ ซึ่งต้องเรียกว่าเป็นสิ่งที่ ‘ประหลาด’ แน่ๆ ในสายตาคนปัจจุบัน ที่คงไม่มีใครจะจินตนาการว่าเวลาตัวเองโดนผ่าร่างกายให้เห็นอวัยวะภายใน จะมีคนมา ‘ดู’ กันมากมาย

ต้องเข้าใจอีกด้วยว่าสมัยก่อนเรื่องเหล่านี้ไม่ใช่เรื่องสยดสยอง เพราะในอดีตการประหารชีวิตก็ทำในที่สาธารณะเสมือน ‘โชว์’ ที่คนทุกเพศทุกวัยดูได้ ดังนั้นการผ่าตัดที่เป้าหมายของมันคือไม่ควรจะมีใครตายมันจึงเป็น ‘โชว์’ ที่ซอฟต์กว่ามากๆ

และถ้าถามว่าการผ่าตัดย้ายเข้าไปใน ‘ห้องผ่าตัด’ เมื่อไหร่ คำตอบก็คือน่าจะราวๆ กลางศตวรรษที่ 20 โดยช่วงแรกๆ นั้นเกิดขึ้นหลังจาก ‘ทฤษฎีเชื้อโรค’ ไม่ใช่ทฤษฎีแล้วแต่เป็นความเป็นจริงทางวิทยาศาสตร์ที่ว่าด้วยโรคภัยต่างๆ เกิดจากเชื้อโรค ดังนั้นการผ่าตัดต้องทำในที่สะอาด จะมาทำในที่โล่งแจ้งเพื่อให้คนเห็นชัดๆ ไม่ได้อีก อย่างไรก็ดี ในยุคแรกๆ ห้องผ่าตัดเขาก็ทำเป็น ‘ห้องกระจก’ ให้คนสามารถสังเกตการณ์ได้

ถ้าถามว่าห้องผ่าตัดกลายมาเป็นห้องปิดที่คนข้างนอกมองไม่เห็นเมื่อไร คำตอบก็คือราวๆ หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่นั่นก็ไม่ใช่ว่าจะไม่ให้คนเห็นเสียทีเดียว เพราะการผ่าตัดยุคนี้ก็มีการบันทึกภาพจริงจังเพื่อให้นักเรียนแพทย์เอาไปเรียนรู้ต่อได้

แต่ก็นั่นเอง สิ่งพวกนี้ก็สร้าง ‘ความเป็นส่วนตัว’ ให้คนไข้มากขึ้น จนทุกวันนี้เมื่อสิทธิความเป็นส่วนตัวขยายขึ้น ในที่สุดการนำข้อมูลของผู้ป่วยมาเผยแพร่โดยไม่ได้รับอนุญาตก็มีความผิดในหลายประเทศแล้วด้วยซ้ำ

อ้างอิง

• PopSci. When surgery was a public spectacle. https://shorturl.at/chA03