เราขอถามตรงๆ แบบไม่อ้อมค้อม คุณคิดว่าเครื่องหมาย ♻, ♺ และ ♷ คือสิ่งเดียวกันทั้งหมดหรือเปล่า? ถ้าต่างกัน คุณรู้ไหมว่ามันต่างกันยังไง?
ถ้าคุณไม่รู้ เรามาทำความรู้จักเครื่องหมายเหล่านี้กันเถอะ
สำหรับสัญลักษณ์สองอันแรก ก็คือเครื่องหมายรีไซเคิลแบบที่หลายคนเข้าใจนั่นแหละ แต่อันหลังที่มีตัวเลขตรงกลางนั้น ‘ไม่ใช่’ และโดยทั่วไป ตัวเลขที่อยู่ในสัญลักษณ์นี้จะไล่ตั้งแต่ ♳ ไปถึง ♹ แต่ผลิตภัณฑ์ใดๆ ก็ตามที่มีสัญลักษณ์นี้ปรากฏอยู่อาจจะไม่ใช่สิ่งที่สามารถนำไปรีไซเคิลได้ทั้งหมด
แล้วมันคืออะไร?
ต้องเล่าก่อนว่า เครื่องหมาย ♻ เกิดขึ้นในการประชุมวันสิ่งแวดล้อมโลก หรือ ‘Earth Day’ ครั้งแรกเมื่อปี 1970 โดยเครื่องหมายนี้เกิดจากการประกวดและถูกจัดอยู่ในหมวด ‘ทรัพย์สินทางปัญญาสาธารณะ’ ตั้งแต่แรก เพื่อให้คนทั้งโลกเข้าถึงได้และเข้าใจตรงกันว่าของที่มีโลโก้แบบนี้คือสิ่งที่สามารถนำไป ‘รีไซเคิล’ ได้ และสัญลักษณ์นี้ไม่ว่าใครก็เอาไปดัดแปลงได้โดยไม่มีใครฟ้อง (เพราะมันถือเป็นของ ‘ทุกคน’)
ทีนี้ในปี 1988 ทางสมาคมอุตสาหกรรมพลาสติกอเมริกันก็เลยออกโลโก้ ♳ ♴ ♵ ♶ ♷ ♸ ♹ ซึ่งไม่ต้องบอกก็รู้ว่ามันคือการดัดแปลงเครื่องหมาย ♻, ♺ มาอีกที
แต่โลโก้ที่ดัดแปลงจากสัญลักษณ์รีไซเคิลนี้ถูกใส่ลงบนผลิตภัณฑ์ต่างๆ เพื่อแยกประเภทพลาสติกที่ขึ้นรูปมาเป็นวัตถุต่างๆ เท่านั้น ซึ่งในทางเทคนิคเครื่องหมายพวกนี้เรียกว่า Resin Identification Code หรือ เครื่องหมายเพื่อบอกว่าวัตถุพลาสติกชิ้นนั้นใช้เรซินสังเคราะห์ชนิดไหน เนื่องจากดูด้วยตาเปล่าไม่มีทางรู้ว่ามันใช้เรซินแบบไหนในการผลิต
ถามว่าแยกไปทำไม? คำตอบก็คือ แยกเพื่อให้คนที่จะเอาพลาสติกไปรีไซเคิลรู้ว่ามันคือพลาสติกชนิดไหน เพราะไม่ใช่ว่าพลาสติกทุกชนิดจะสามารถนำไปรีไซเคิลได้
เราคงจะไม่ลงรายละเอียดความต่างของพลาสติก เพราะเดี๋ยวมันจะเป็นวัสดุศาสตร์เกินไป แต่อธิบายง่ายๆ ก็คือ มีแค่สัญลักษณ์ ♳ ♴ เท่านั้นที่ถือว่าเป็นพลาสติกที่รีไซเคิลได้ ส่วน ♵ ♶ ♷ ♸ ♹ นั้น ‘รีไซเคิลไม่ได้’
เรื่องนี้บริษัทผลิตพลาสติกและโรงงานคัดแยกขยะและรีไซเคิลส่วนใหญ่อาจจะรู้กันเป็นอย่างดี หรือพูดง่ายๆ คือพวกบริษัทพลาสติกก็อ้างว่าใส่มาเพื่ออำนวยความสะดวกให้กับโรงงานคัดแยกขยะและรีไซเคิลน่ะแหละ แต่ผู้บริโภคจำนวนมากที่ไม่รู้ข้อมูลนี้ และเห็นมีโลโก้ ♺ พร้อมตัวเลขข้างใน ก็อาจจะคิดไปว่ามันรีไซเคิลได้ ซึ่งอะไรพวกนี้มันทำให้เกิดปัญหาในการแยกขยะ และเกิดปัญหาในเชิงพฤติกรรมด้วย เพราะคนจำนวนมากอาจจะเลือกซื้อหรือเลือกใช้พลาสติกที่มีสัญลักษณ์ ♺ ที่มีตัวเลข 3-7 ข้างใน โดยมีความเข้าใจผิดๆ ว่ามันรีไซเคิลได้ ทั้งที่ความเป็นจริงไม่ใช่อย่างนั้น
และไม่ใช่ว่าคนในแวดวงอุตสาหกรรมพลาสติกไม่รู้เรื่องนี้ แต่ประเด็นคืออาจจะมีความจงใจสร้างความสับสนมาตั้งแต่แรกแล้วที่เลือกใช้โลโก้แบบเดียวกับโลโก้รีไซเคิลมาเป็นพื้นฐาน ซึ่งประเด็นนี้ก็ไม่ใช่คำกล่าวหาลอยๆ เพราะล่าสุด องค์กรคุ้มครองสิ่งแวดล้อม (Environmental Protection Agency หรือ EPA) ก็เพิ่งแสดงความเห็นสดๆ ร้อนๆ ว่าการใช้โลโก้คล้ายๆ กันระหว่างโลโก้รีไซเคิลกับโลโก้เพื่อแยกประเภทพลาสติกอุตสาหกรรมพลาสติก เข้าข่ายเป็นการจงใจสร้างความสับสนให้กับผู้บริโภคในสหรัฐอเมริกา
ส่วนรัฐที่จริงจังเรื่องสิ่งแวดล้อมอย่างแคลิฟอร์เนียก็ออกประกาศมาตั้งแต่ปี 2021 แล้วว่าให้ยกเลิกการใช้โลโก้ ♺ กับผลิตภัณฑ์ทุกอย่างที่ ‘รีไซเคิลไม่ได้’ เพราะอาจจะสร้างความสับสนให้กับทางผู้บริโภค แต่ระเบียบนี้ก็ยังไม่แพร่หลายไปยังรัฐอื่นๆ และในพื้นที่ส่วนใหญ่ในสหรัฐฯ ก็ยังมีการใช้เครื่องหมาย ♺ พร้อมตัวเลขด้านในที่สร้างความสับสนให้กับผู้คนอยู่เรื่อยๆ
อ้างอิง
- PopSci. Why the recycling symbol is part of a ‘misinformation campaign’. https://tinyurl.com/3jpw2sn3
- Wikipedia. Recycling symbol. https://tinyurl.com/ysaum7zy
- Wikipedia. Resin identification code. https://tinyurl.com/493xmsz2