“สามกีบ” หากใครติดตามการเมืองไทยคงคุ้นคำนี้ หลังมีคนบัญญัติมาใช้เรียกคนรุ่นใหม่ฝ่ายประชาธิปไตยต้านเผด็จการที่มีสัญลักษณ์สำคัญคือการ “ชูสามนิ้ว”
ณ ตรงนี้ เราคงไม่พูดพาดพิงการเมือง แต่เราอยากจะพิจารณาคำว่า “สามกีบ” ในมิติของสัตว์ในธรรมชาติว่า มันคือตัวอะไร?
ก่อนจะไปถึงตรงนั้น ฝ่ายที่ใช้คำว่า “สามกีบ” เป็นคำด่าอาจจะคิดว่าคำนี้หมายถึงวัวควาย ถ้าใครคิดเช่นนั้น จงเลิกเสีย เพราะตามหลักชีววิทยา วัวควายนั้นเป็นสัตว์ “สองกีบ”
แล้วตัวอะไรล่ะมี “สามกีบ”?
เอาล่ะ เรามาเริ่มบทเรียนชีววิทยากันหน่อย
การแบ่งสัตว์ตาม “กีบเท้า” มนุษย์แบ่งมาแต่โบราณแล้ว ซึ่งบันทึกเก่าแก่ทางศาสนาอย่างคัมภีร์โตราห์ของชาวยิว (ซึ่งเป็น 5 บทแรกของพระคัมภีร์เก่าของชาวคริสต์) ก็มีบทบัญญัติที่สำคัญของโมเสสว่า ชาวยิวจะกินได้เฉพาะสัตว์ที่เคี้ยวเอื้องและมี “สองกีบ” เท่านั้น เคี้ยวเอื้องอย่างเดียวกินไม่ได้ มีกีบมากหรือน้อยกว่าสองกีบ ก็กินไม่ได้
และชาวยิวก็ถือบทบัญญัตินี้มาจนถึงปัจจุบัน (ทั้งนี้ ข้อกำหนดว่าคนยิวกินตัวอะไรได้บ้างละเอียดมากนะครับ ไม่ขอพูดในที่นี้)
แต่นี่ก็เป็นการแบ่งหลวมๆ ตามหลักศาสนา และต้องรออีกเป็นพันปีกว่านิยามชัดๆ ว่า “กีบ” คืออะไรให้เป็นระบบระเบียบแบบวิทยาศาสตร์?
คือในทางชีววิทยา โดยทั่วไปสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทั้งหมดมีนิ้ว 5 นิ้ว แต่สัตว์แต่ละชนิดที่เดิน 4 ขาไม่ได้ใช้ทั้ง 5 นิ้วรับน้ำหนักหรือสัมผัสกับพื้นตอนยืน แต่จะใช้แค่บางนิ้ว ซึ่งพวกสัตว์ 4 ขาที่เอานิ้วสัมผัสพื้นทั้งหลายก็พัฒนานิ้วให้รับน้ำหนักให้เยอะ จนออกมาในรูปแบบกีบ ซึ่งสัตว์ทั้งหมดนี้เรียกรวมๆ ว่า “สัตว์กีบ” (Ungulate)
สัตว์กีบนั้นมีมากมายในโลก วัว ควาย หมู ยีราฟ อูฐ กวาง ล้วนเป็นสัตว์กีบทั้งหมด
อย่างไรก็ดี ในศตวรรษที่ 19 นักชีววิทยาชาวอังกฤษชื่อ Richard Owen เกิดความคิดว่าสัตว์พวกนี้น่าจะแบ่งได้ละเอียดขึ้นอีกตามสายพันธุ์ เขาเลยเป็นคนแรกในโลกที่เสนอให้แยกระหว่างสัตว์กีบคู่ (even-toed ungulate) และสัตว์กีบคี่ (odd-toed ungulate)
ซึ่งสัตว์กีบคู่ก็คือพวก วัว ควาย หมู ยีราฟ อูฐ กวาง นี่แหละ พวกนี้ไปดูจะพบว่ามันมีกีบ 2 หรือ 4 กีบทั้งนั้น
แต่ที่น่าสนใจคือ พวก “สัตว์กีบคี่” นี่แหละ เพราะมีน้อยมากแค่ 3 ชนิดในโลก
สัตว์กีบคี่ที่คนยุโรปรู้จักดีคือ ม้า (รวมไปถึงลา และม้าลาย) คือมันเป็นสัตว์ชนิดเดียวในโลกที่มี “กีบเดียว”
แต่อีก 2 ชนิดที่เหลือนี่แหละน่าสนใจ เพราะมันเป็นสัตว์ที่ไม่มีในยุโรป และคนยุโรปน่าจะเพิ่งรู้จักทั่วไปว่ามีสัตว์อะไรพวกนี้อยู่ในโลกช่วงยุคล่าอาณานิคม และที่สำคัญ พวกมันมี “สามกีบ”
สัตว์สองชนิดที่ว่าที่มี “สามกีบ” ได้แก่ “แรด” และ “สมเสร็จ” ซึ่งเป็นสัตว์พื้นถิ่นทางแอฟริกาและเอเชียใต้ ไปจนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
และนี่ก็คือบรรดา “สามกีบ” ตามหลักชีววิทยา ซึ่งสัตว์พวกนี้เราไม่ค่อยเห็นหรอก เพราะหายากมากๆ เป็นสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ทั้งนั้น
ซึ่งก็อย่าว่ายังงั้นยังงี้เลย สามกีบอาจไม่ใช่แค่ “แรร์” เพราะอาจจะระดับ “เลเจนดารี่” เลยทีเดียว เนื่องจาก “สัตว์ในตำนาน” อย่าง “ยูนิคอร์น” เนี่ย ยุคหลังๆ คนเริ่มสงสัยกันแล้วว่า มันไม่ใช่ “ม้า” แบบที่พวกคนกรีกเข้าใจกัน แต่มันคือ “แรด” และคนกรีกคิดว่ามันคือ “ม้ามีเขา” เพราะคนกรีกไม่เคยเห็นแรดมาก่อน
และในแง่นี้ เราก็อาจเรียกได้ว่า ถ้าจะว่ากันตามหลักฐานวิทยาศาสตร์แล้ว ถ้ายูนิคอร์นมีตัวตนจริงๆ มันก็คงจะมี “สามกีบ” นี่แหละ