‘คุกนอร์ดิก’ แม้หน้าตาเหมือนโรงแรม แต่อัตรานักโทษฆ่าตัวตายสูงที่สุดในโลก

ถ้าพูดถึงกลุ่มประเทศที่ดู “เพอร์เฟกต์” เกือบทุกด้าน คงจะหนีไม่พ้นกลุ่มประเทศนอร์ดิก เพราะกลุ่มประเทศนี้ “ครองแชมป์” ประเทศที่คุณภาพชีวิตดีที่สุดจากหลายสำนัก

ยิ่งถ้าเราเห็น “ภาพ” ชีวิตของประเทศแถบนี้ ต้องยอมรับว่า ชีวิตดูมีคุณภาพดีกว่าที่อื่นจริงๆ

ซึ่งรวมถึงสถานที่อย่าง “คุก” ด้วย

1.

เนลสัน แมนเดลา นักต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยระดับตำนานกล่าวว่า

“ไม่มีใครรู้จักชาติหนึ่งๆ จริงๆ จนกว่าเขาจะติดคุกของชาตินั้น เราไม่ควรจะตัดสินชาติใดจากการที่ชาตินั้นปฏิบัติกับคนที่อยู่ระดับสูงสุด แต่เราควรตัดสินจากการปฏิบัติกับคนระดับล่างสุดต่างหาก”

จากความคิดนี้ยิ่งยืนยันว่า กลุ่มประเทศนอร์ดิก “ดี” จริงๆ เพราะคุกของประเทศแถบนี้หรูมาก

ภาพของคุกในประเทศนอร์ดิกนั้นพอเห็นได้ ถ้าเราดูซีรีส์ประเทศแถบนี้ และที่ผ่านมา สำนักข่าวต่างประเทศหลายสำนักได้เข้าไปทำข่าวถึงในคุก ซึ่งคุกที่ว่ากันว่า “สวย” ที่สุด คือ คุกฮาลเดน (Halden) ของนอร์เวย์ นักทำสารคดีการเมืองชาวอเมริกันอย่าง ไมเคิล มัวร์ (Michael Moore) ก็เคยเข้าไปบันทึกภาพคุกไว้ในสารคดี Where to Invade Next ของเขาในปี 2015

หากเคยเห็นหน้าตาของห้องนักโทษคุกฮาลเดน คงไม่มีใครนอกกลุ่มประเทศนอร์ดิกคิดว่านั่นคือ “คุก”

และถ้าคนไทยเห็น เราอาจนึกว่านี่คือห้องสตูดิโอขนาดเล็กของโครงการคอนโดหรูใจกลางเมือง นี่ยังไม่นับว่าในคุกยังมีทั้งยิม สนามกีฬา ห้องซ้อมดนตรี สตูดิโอ และสิ่งอำนวยสะดวกอีกสารพัด

หลายคนเห็นแล้วก็คงอดนึกไม่ได้ว่า “คุณภาพชีวิต” ของนักโทษในคุกฮาลเดนนั้นดูจะดีกว่าชนชั้นกลางที่ต้องมีชีวิตแบบปากกัดตีนถีบในประเทศไทยเสียอีก

2.

แน่นอนว่า คุกฮาลเดนนั้นดังในฐานะ “คุกที่ดีที่สุดในโลก” ดังนั้นคุกแห่งนี้ย่อมดีกว่าคุกอื่นๆ อยู่แล้วแต่นั่นก็ไม่ได้หมายความว่าคุกอื่นๆ ในประเทศกลุ่มนอร์ดิกจะมี “คุณภาพชีวิต” นักโทษต่ำกว่ากันมาก เพราะอย่างน้อยภาพของคุกแถวสวีเดนหรือฟินแลนด์ที่ไม่ได้ดังอะไร ก็ดูจะใกล้เคียงกับคุกฮาลเดน

อย่างไรก็ดี สิ่งที่น้อยคนจะรู้ก็คือ อัตราการฆ่าตัวตายของนักโทษในคุกแถบนอร์ดิกนั้นถือว่าสูงที่สุดในโลก

ข้อเท็จจริงดังกล่าว ชวนให้ช็อคมาก เพราะสภาพห้องคุกของนอร์ดิกนั้นดูไม่ได้ต่างจากห้องสตูดิโอของคอนโดหรูที่คนบ้านเราอาจต้องทำงานไปตลอดชีวิตถึงจะได้มาครอบครอง แถมยังมีสาธารณูปโภค “ส่วนกลาง” ในคุกที่น่าจะสูงกว่าคอนโดระดับทั่วๆ ไปในบ้านเราอีกด้วย

ทำไมคุณภาพชีวิตดีระดับนี้ คนถึงยังฆ่าตัวตาย?

เท่านั้นไม่พอ อัตราการฆ่าตัวตายยังสูงกว่าคนที่ติดคุกเน่าๆ ที่ทำราวกับศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ไม่มีอยู่จริงอีก

นี่เป็นคำถามที่ยังไม่มีคำวิจัยเชิงคุณภาพมาตอบชัดๆ แต่ ประสบการณ์ “รีวิวคุก” ของนักโทษคุกนอร์เวอร์ระดับเซเล็บคนหนึ่งอาจตอบเราได้

3.

วาร์จ วิเคอร์เนส (Varg Vikernes) นักดนตรีแนว “แบล็คเมทัล” ผู้โด่งดัง สร้างชื่อเสียงด้วยการเผาโบสถ์และฆ่าเพื่อนร่วมวงตายในช่วง 1990’s ซึ่งเป็นเหตุให้ตัวเขาติดคุก 15 ปีเต็ม และต้องผ่านไป “ใช้บริการ” คุกหลายแห่งทั่วนอร์เวย์

ในความเห็นของวิเคอร์เนส คนจะชอบมองคุกในกลุ่มประเทศนอร์ดิกสวยเกินจริง เพราะจริงๆ คุกประเทศแบบนี้มีหลายแบบ ซึ่งคุกที่สื่อชอบไปทำข่าวกันคือคุก “แบบใหม่” ที่มีความสะดวกสบาย แต่จริงๆ แล้วคุก “แบบเก่า” ที่ใกล้เคียงกับคุกในประเทศยุโรปทั่วไป ก็ไม่ได้สบายขนาดนั้น

วิเคอร์เนสให้ความเห็นว่า สิ่งที่เป็น “นรก” ที่แท้จริงของคุกและสิ่งที่แก่นสารของการถูกขังในคุก คือ “ความโดดเดี่ยว” กล่าวคือ ถึงห้องคุณจะสวยหรูแค่ไหน แต่ความเป็นจริงคือวันๆ คุณก็ต้องอยู่โดยไม่ได้พูดคุยกับใครเพื่อใตร่ตรองความผิดของคุณ

และ “คุกแบบใหม่” นี่แหละ คือนรกแท้ๆ

เวอรเคอร์เนสมองว่า “คุกแบบใหม่” นั้นออกแบบมาให้ห้องนักโทษมีความครบวงจรเหมือนห้องในโรงแรมระดับที่มี “ห้องอาบน้ำ” ในตัว ดังนั้นในทางปฏิบัติ ถึงจะเป็น “คุกแบบเปิด” ที่นักโทษสามารถเดินไปไหนมาไหนในคุกก็ได้ตลอดเวลา แค่ห้ามออกนอกคุก แต่สิ่งที่เกิดขึ้นก็คือ นักโทษนั้นหากไม่จำเป็นก็จะไม่อยากออกจากห้องเท่าไร

นี่ทำให้ในทางปฏิบัติ ถึงห้องจะสวยหรูมีความ “เป็นส่วนตัว” แต่ทุกคนนั้นเหมือน “โดนขังเดี่ยว” เพราะไม่ได้คุยกับใครเลยเกือบวัน ซึ่งเอาจริงๆ การ “ขังเดี่ยว” นี่คือบทลงโทษระดับร้ายแรงที่สุดภายในคุกแบบปกติด้วยซ้ำ

ดังนั้นวิเคอร์เนสจึงบอกให้เรามองข้ามภาพสวยๆ ของคุกพวกนี้ไป และมอง “ความเป็นจริง” ของคุกเหล่านี้ที่มีผลการทรมานในเชิงจิตวิทยาระดับร้ายแรงกว่าคุกทั่วๆ ไปมาก

และนี่อาจเป็นต้นเหตุที่คุกเหล่านี้มีอัตราการฆ่าตัวตายของนักโทษสูงกว่า “คุกแบบเก่า” เป็นสิบเท่า

และส่งผลให้อัตราการฆ่าตัวตายของนักโทษในคุกแถบนอร์ดิกสูงที่สุดในโลก

อ้างอิง

• The Lancet. Suicide in prisons: an international study of prevalence and contributory factors. https://bit.ly/32Dw2sS
• Ultimate Guitar. Varg Vikernes Opens Up on Spending 15 Years in Prison for Murdering Bandmate: What the Public Doesn’t Understand. https://bit.ly/2Ujuhwj