สังคมสแกนดิเนเวียเป็นสังคมที่จัดว่าน่าอยู่ที่สุดในโลก เพราะกลุ่มประเทศอย่าง เดนมาร์ก นอร์เวย์ และสวีเดน หรือเป็นที่รู้จักกันในนามกลุ่มประเทศสแกนดิเนเวียนั้น เป็นประเทศที่ติดอันดับการมีคุณภาพชีวิตที่ดีมาโดยตลอด และตัวชี้วัดสารพัดก็ชี้ว่าภูมิภาคนี้ไม่ธรรมดาจริงๆ อาทิ การกระจายรายได้ที่ดีมากๆ สวัสดิการสังคมดีเยี่ยม ความเหลื่อมล้ำในสังคมต่ำ ความไว้เนื้อเชื่อใจรัฐบาลสูง ไปจนถึงผลที่สำคัญที่สุดก็คือ คนในประเทศเหล่านั้นมีความสุข การชี้วัดหลายสำนักบอกตรงกัน
แต่ความสุขพวกนี้มาได้อย่างไร? ผลการศึกษาทั่วโลกก็ดูจะชี้ว่า แค่รวย การศึกษาสูง หรือกระทั่งการกระจายรายได้ดี มันไม่ได้ทำให้ประเทศมีความสุข แต่ความสุขนั้นน่าจะมาจาก ‘วัฒนธรรม’ บางอย่าง ที่ชาวสแกนดิเนเวียมีร่วมกัน
แล้วอะไรล่ะ ‘วัฒนธรรมร่วม’ ที่ว่า? คำตอบสั้นๆ ก็คือ มันมีสิ่งที่เรียกว่า ‘บัญญัติ 10 ประการแห่งยานเต้’ (ภาษาอังกฤษคือ Law of Jante) ซึ่งจริงๆ มันเกิดจากนิยายล้อนิสัยชาวสแกนดิเนเวียน ซึ่งคนอ่านแล้วก็แทบจะตบเข่าฉาดว่ามันจริงทั้งหมด โดยเมือง ‘ยานเต้’ นี่เป็นเมืองในนิยายของนักเขียนชื่อ อัคเซล ซันเดอโมส (Aksel Sandemose) และเมืองนี้จะมีกฎเขียนอยู่ 10 ข้อให้ชาวเมืองปฏิบัติตาม ดังนี้
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณเป็นคนพิเศษ
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณดีเท่าพวกเรา
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณฉลาดกว่าพวกเรา
- คุณต้องไม่พยายามจะบอกตัวเองกว่าคุณดีกว่าพวกเรา
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณรู้มากกว่าพวกเรา
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณสำคัญกว่าพวกเรา
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณมีดีอะไรเลย
- คุณต้องไม่หัวเราะใส่พวกเรา
- คุณต้องไม่คิดว่ามีใครใส่ใจคุณ
- คุณต้องไม่คิดว่าคุณสอนอะไรพวกเราได้
ก็อย่างที่บอก นี่เป็นนิยายล้อ แต่ชาวสแกนดิเนเวียก็อ่านแล้วรู้สึกว่ามันตรงกับนิสัยของพวกเขา และนี่คือ ‘กฎเกณฑ์ทางวัฒนธรรม’ ที่เป็นข้อห้ามแบบไม่เป็นลายลักษณ์อักษรจริงๆ
โดยนิสัยของชาวสแกนดิเนเวียนั้นจะเป็นกลุ่มคนที่ถ่อมตัว ไม่ถือตัว ไม่โอ้อวด ทุกคนเป็นคนธรรมดา ทุกคนเป็นคนระดับกลางๆ เท่ากันหมด ไม่ว่าคุณจะเป็นเจ้าของกิจการใหญ่อย่าง IKEA หรือคนดูแลถนน นักการเมือง หรือกระทั่งราชวงศ์ ทุกคนนั้นก็เท่าเทียมกันทั้งสิ้นในทางสังคม ไม่มีใครรู้มากกว่าใคร ไม่มีใครพิเศษ ไม่มีใครเก่งกว่า ไม่มีใครโง่ ไม่มีใครสอนใครได้ ทุกคนต่างประสบความสำเร็จในแบบของตัวเองกันทั้งนั้น ดังนั้นมันไม่ใช่เรื่องที่จะต้องมาอวดกัน
โดยคนในสังคมนี้โดยทั่วๆ ไปจะรังเกียจ ‘คนขี้อวด’ มากๆ ระดับที่พวกคนอเมริกันก็จะเห็นแล้วงงเลย เพราะในวัฒนธรรมอเมริกัน (และจริงๆ ก็ในอีกหลายวัฒนธรรมในโลก) การทำอะไรสำเร็จ มันก็ต้องอวด ไม่รู้สึกผิดอะไร แต่ถ้ามาทำอะไรแบบนี้ในสแกนดิเนเวียก็จะถูกประณามทันที
ใช่แล้ว สังคมสแกนดิเนเวียนั้น ‘สร้างความเท่าเทียม’ ในสังคมแบบดิบๆ ดังนี้เอง คือพวกเขามีวัฒนธรรมที่จะห้ามคนโอ้อวดความสำเร็จตัวเองเด็ดขาด หรือพูดอีกแบบคือการโอ้อวดความสำเร็จใดๆ มันเป็นเรื่อง ‘เสียมารยาท’ และคนจะไม่ทำกัน
และสภาพสังคมแบบนี้ มันก็เลยทำให้คนรู้สึกเท่ากันหมด ไม่มีใครอิจฉาใคร
แน่นอน ด้านหนึ่งคนก็จะด่าวัฒนธรรมแบบนี้ว่ามันไม่ชวนให้คนดิ้นรนเพื่อประสบความสำเร็จให้เศรษฐกิจก้าวหน้า แต่อีกด้าน การมานั่งอ่าน ‘บัญญัติ 10 ประการของยานเต้’ ในบริบทที่คนเล่น Instagram กันแล้วเห็น ‘ชีวิตดีๆ’ ของคนอื่นจนเสียสุขภาพจิต หรือคนต้องยอมเป็นหนี้เพื่อจะรักษาภาพชีวิตดีๆ บนโซเชียล ก็ชวนให้เราตั้งคำถามว่า การพยายามจะมีชีวิตดีๆ เพื่ออวดคนอื่นนี่เรา ‘มาถูกทาง’ แล้วหรือสำหรับการมีความสุข? หรือจริงๆ เราอยู่ในสังคมที่ ‘บ้าความสำเร็จ’ และ ‘เกรงใจคนขี้อวด’ มากเกินไปจนทำให้สุขภาพจิตมันพังกันในวงกว้าง เพราะในระบบเศรษฐกิจที่เป็นอยู่ มันมีไม่กี่คนเท่านั้นที่จะ ‘ประสบความสำเร็จ’ ได้
อ้างอิง
- The Paris Review. The Law of Jante. https://bit.ly/3ykKR3O
- Quartz. The happiness of the Danes can easily be explained by 10 cultural rules. https://bit.ly/3yjOXcr
- The Local. How I tackled Sweden’s Law of Jante. https://bit.ly/3ymow5K
- Hej Sweden. Swedish ‘Jantelagen’, law of Jante – Why Swedes don’t show off. https://bit.ly/3bwZQP9
- Life in Norway. What Exactly Is Janteloven? https://bit.ly/3bvDAVT