ผลวิจัยหลายชิ้นระบุ มนุษย์อาจไม่ใช่สิ่งมีชีวิตชนิดแรกในโลกที่ “พูดได้”

ความสามารถในการพูดเป็นสิ่งที่มนุษย์แต่ละอารยธรรมโบราณเอามาเป็น “ความภาคภูมิใจของความเป็นมนุษย์” เพราะอย่างน้อยๆ ในสายตาของคนในอารยธรรมโบราณ ความสามารถในการ “พูด” นั้นทำให้มนุษย์ต่างจากสัตว์ต่างๆ ทั้งมวลในโลก

และเราก็จะเห็นการพยายามพูดถึงความสามารถนี้ของมนุษย์ซ้ำแล้วซ้ำอีกในข้อเขียนทางปรัชญาและศาสนาตั้งแต่ยุคโบราณ

ว่าแต่การ “พูด” คือเส้นแบ่งที่ขีดคั่นมนุษย์แยกจากสัตว์อื่นๆ จริงเหรอ? ความรู้ยุคใหม่ๆ ดูจะบอกว่า “ไม่ใช่”

ต้องเข้าใจก่อนว่าในความรู้ยุคโบราณ ไม่มีคอนเซปต์เรื่อง “วิวัฒนาการ” มนุษย์เกิดมาตอนแรกก็เป็นมนุษย์เลย ไม่ได้วิวัฒนาการมาจากลิงอย่างที่เข้าใจกันเป็นปกติในปัจจุบัน กว่ามนุษย์จะเริ่ม “เข้าใจ” เรื่องวิวัฒนาการก็ช่วงศตวรรษที่ 19 ซึ่งหลังจากมีความเข้าใจเรื่องวิวัฒนาการ คำถามที่ตามมาก็คือ แบบนี้มนุษย์หรือ “โฮโมเซเปียนส์” นั้นเป็น “มนุษย์สายพันธุ์แรก” ในสายธารวิวัฒนาการที่พูดได้ หรือ “มีภาษา” หรือไม่?

ในยุคหลังๆ คำตอบดูจะ “ไม่ใช่” เพราะหลักฐานก็เริ่มชึ้ว่ามนุษย์นีแอนเดอร์ทัลก็น่าจะพูดได้เหมือนมนุษย์

มนุษย์นีแอนด์เดอร์ทัลเป็นสัตว์ในวงศ์ลิงใหญ่ (hominid) ที่เดินอยู่บนโลกนี้ประมาณช่วง 400,000-40,000 ปีก่อน และน่าจะเรียกได้ว่าเป็นสายพันธุ์ “พี่ของมนุษย์” เพราะ “กลายพันธุ์” มาจากบรรพบุรุษในแอฟริกาก่อนที่โฮโมเซเบียนส์จะเกิดขึ้นในช่วงประมาณ 300,000 ปีก่อน

พูดง่ายๆ โดยทั่วไปเชื่อกันว่ามนุษย์นีแอนเดอร์ทัลเกิดก่อนมนุษย์ปัจจุบันไม่ต่ำกว่า 100,000 ปี และสาเหตุที่มนุษย์นีแอนด์เดอร์ทัลสูญพันธุ์นั้นหลักๆ เชื่อกันว่าเพราะโฮโมเซเบียนส์นี่แหละ

ดังนั้น เราต้องเข้าใจตรงกันก่อนว่ามนุษย์นีแอนเดอร์ทัลไม่ใช่ “บรรพบุรุษ” ของเรา แต่เป็นพี่ของบรรพบุรุษของเราซึ่งอยู่ในยุคสมัยร่วมกัน และปัจจุบันก็เชื่อกันว่าบรรพบุรุษของเราน่าจะมีส่วนสำคัญที่ทำให้พวกเขาสูญพันธุ์

มนุษย์นีแอนด์เดอร์ทัลตามจินตนาการบนฐานของหลักฐานปัจจุบัน | BBC

ตรงนี้เราคงไม่ลงไปพูดลงรายละเอียดยืดยาวถึงปฏิสัมพันธ์ของมนุษย์และมนุษย์นีแอนเดอร์ทัล ไปจนถึงกระบวนการว่ามนุษย์นีแอนเดอร์ทัลสูญพันธุ์ได้อย่างไร แต่ประเด็นก็คือ มีทฤษฎีหนึ่งที่มีมายาวนานว่ามนุษย์นีแอนด์เดอร์ทัลนั้นต้อง “พ่ายแพ้” ให้แก่โฮโมเซเปียนส์จนสูญพันธุ์ก็เพราะพวกเขาไม่มีความสามารถในการพูดเหมือนพวกเรา หรือพวกเขาเป็นเพียงลิงที่หน้าตาคล้ายมนุษย์เท่านั้น

แต่หลักฐานก็ดูจะชี้เรื่อยๆ ว่า “ไม่จริง”

สิ่งที่ทำให้มนุษย์ปัจจุบันเชื่อว่าโฮโมเซเปียนส์เป็นสิ่งมีชีวิตแรกในโลกที่ “พูดได้” ก็เพราะว่าบรรพบุรุษของเรามี “ภาษาเขียน” และข้อเขียนที่หลงเหลือมาจนถึงทุกวันนี้ก็ทำให้เราสามารถอนุมานได้ว่าคนในอดีต “พูดได้” แม้ว่าจะไม่มีใครเคยได้ยินคนในอดีตพูด

แต่สิ่งที่เราต้องเข้าใจเช่นกันก็คือการเกิดขึ้นของภาษาเขียนของมนุษย์มันเกิดเมื่อประมาณ 5,500 ปีที่ผ่านมาในอารยธรรมเมโสโปเตเมียเท่านั้น และเราไม่มีทางรู้ว่ามนุษย์ที่ดำรงอยู่ก่อนหน้านั้นเป็นแสนๆ ปีใน “ยุคหิน” นั้น “คุย” กันอย่างไร? หรือกระทั่งมีการคุยกันหรือไม่

พูดง่ายๆ คือเราอนุมานไปเองว่า “มนุษย์หิน” พูดได้ เพราะพวกเขามีลักษณะทางกายภาพเดียวกับเรา และคำอธิบายนี้เองที่นำมาสู่คำอธิบายว่าเพราะ “มนุษย์หิน” ที่เป็นบรรพบุรุษของเรา “พูดได้” พวกเขาถึงสามารถเอาชนะมนุษย์นีแอนเดอร์ทัลและ “ครองโลก” ได้ในที่สุด

แต่มันจริงเหรอ?

ในปี 2013 มีงานวิจัยวิเคราะห์ฟอสซิลส่วนคอของมนุษย์นีแอนด์เดอร์ทัล และชี้ว่าพวกเขาน่าจะมีความสามารถในการเปล่งเสียงได้ไม่ต่างจากโฮโมเซเปียนส์ ซึ่งเรื่องนี้เป็นงานวิจัยแบบ “ฉีกตำรา” มาก เพราะก่อนหน้านั้น ไม่ว่าจะตำราหรือหนังสือที่เขียนเกี่ยวกับมนุษย์นีแอนเดอร์ทัลล้วนเชื่อว่ามนุษย์นีแอนเดอร์ทัลไม่น่าจะต่างจากสัตว์ในวงศ์ลิงใหญ่ก่อนหน้ามนุษย์อื่นๆ ที่ “ไม่มีความสามารถในการพูด” ดังที่โฮโมเซเปียนส์มี

ภาพจินตนาการมนุษย์นีแอนเดอร์ทัลชายและหญิง | New Scientist

และที่น่าสนใจกว่านั้นในปี 2021 นี้เอง นักวิจัยได้ลองใช้คอมพิวเตอร์สร้างภาพช่องหูของมนุษย์นีแอนเดอร์ทัลอย่างละเอียด และสิ่งที่ออกมาก็ดูจะชี้ว่าระบบการรับเสียงของมนุษย์นีแอนเดอร์ทัลก็ไม่น่าจะต่างจากมนุษย์ปัจจุบันเช่นกัน ดังนั้นพวกเขาก็น่าจะได้ยินเสียงต่างๆ ในโลกนี้เช่นเดียวกับพวกเรา

ข้อค้นพบพวกนี้แม้ว่าจะมาจากโจทย์วิจัยพื้นฐานที่ต่างกันในรายละเอียด แต่สิ่งที่ดูจะชี้ไปในทางเดียวกันก็ได้ข้อเท็จจริงที่ว่า มนุษย์นีแอนเดอร์ทัลน่าจะ “พูดได้” หรือน่าจะมีภาษาของพวกเขาเอง หรืออย่างน้อยที่สุด ก็ไม่มีเหตุผลใดๆ ที่เผ่าพันธุ์ลิงใหญ่ที่เกิดก่อนโฮโมเซเปียนส์เป็นแสนปีที่มีความสามารถในการพูดและได้ยินไม่ได้ต่างจากโฮโมเซเปียนส์จะ “พูดไม่ได้” ถ้าเราจะคิดว่าโฮโมเซเปียนส์ในยุคแรกจะ “พูดได้”

การค้นพบนี้น่าจะเป็นเรื่องที่สั่นสะเทือนคำอธิบายเกี่ยวกับวิวัฒนาการของวัฒนธรรมมนุษย์ในหลายมิติ เพราะอย่างน้อยๆ ต่อแต่นี้ไป ถ้าเราเคร่งครัดกับหลักฐานทางโบราณคดีแล้ว เราก็คงไม่สามารถพูดได้อย่างเต็มปากอีกต่อไปว่า “มนุษย์” คือสัตว์ชนิดเดียวที่เคยเกิดมาบนโลกใบนี้ที่ “พูดได้” หรือมีความสามารถในการใช้ภาษา

อ้างอิง:

• BBC. Neanderthals could speak like modern humans, study suggests. http://bbc.in/3vaJ25T
• NewScientist. Neanderthal ears were tuned to hear speech just like modern humans. http://bit.ly/2N4ebH1
• Annual Review of Linguistics. Language Abilities in Neanderthals. https://bit.ly/3eCGfg7