‘นกชนหิน’ เสี่ยงสูญพันธุ์ นักอนุรักษ์เร่งผลักดันเป็นสัตว์ป่าสงวน

นกชนหิน เป็นสัตว์โบราณที่อยู่คู่โลกใบนี้มานาน คาดว่ามีสายพันธุกรรมเก่าแก่ราวๆ 45 ล้านปี จนได้รับสมญานามว่าเป็น “บรรพบุรุษของนกเงือก” ที่ยังมีชีวิตมาจนถึงปัจจุบัน

ทว่าการเดินทางข้ามผ่านกาลเวลาอันยาวนานนั้นกำลังจะจบลงในไม่ช้า เนื่องจากพวกมันถูกล่าเพื่อเอาโหนกบริเวณหัวไปแกะสลักเป็นลูกปัด จี้ห้อยคอ และงานแกะสลักลวดลาย

ลูกค้ามีทั้งกลุ่มเศรษฐีในประเทศจีน และกลุ่มคนไทยที่นิยมสะสมเครื่องประดับจากชิ้นส่วนสัตว์ป่า

รวมไปถึงกลุ่มคนที่ชอบเลี้ยงลูกสัตว์ป่าทั้งในประเทศและต่างประเทศ

ปัจจุบันพบว่า มีนกชนหินอาศัยอยู่ทางป่าภาคใต้เพียงไม่กี่แห่ง ขณะเดียวกันอัตราการเกิดก็ลดน้อยลงทุกปี

และคงเหลืออยู่ไม่เกิน 100 ตัว

นกชนหิน จึงกลายเป็นสิ่งมีชีวิตอีกชนิดหนึ่ง ที่มีความเสี่ยงสูญพันธุ์ในยุคสมัยของเราสูง

นกชนหินเมื่อโตเต็มวัย ความกว้างของปีกที่กางออกจนสุดกว้างเกือบ 2 เมตร l Malinda Rene

ลักษณะเฉพาะตัวอย่างหนึ่งของนกชนหิน คือ มีโหนกศีรษะที่ใหญ่กว่านกเงือกชนิดอื่นๆ

ธรรมชาติออกแบบโหนกนั้นให้พวกมันใช้ต่างอาวุธ เพื่อต่อสู้แย่งชิงรังหรืออาหารจากนกตัวอื่นๆ โดยการบินเอาโหนกชนกัน

โหนกของนกชนหินประกอบขึ้นด้วยเคราตินแบบเดียวกับนอแรด ซึ่งนั่นก็ทำให้มันต้องพบความซวยไม่ต่างจากแรดและช้างที่มีงา – ตามความเชื่อของคนบางกลุ่มที่เที่ยวไปตีราคาให้สิ่งนั้นสิ่งนี้ จนอวัยวะสัตว์ได้กลายมาเป็นสัญลักษณ์แห่งความมั่งคั่งของมนุษย์ไปในที่สุด

แต่นักอนุรักษ์เรียกโหนกที่ถูกชิงไปว่า “งาช้างสีเลือด” เพราะสถานะมันไม่ต่างกับงาช้างแต่เป็นสีแดง และยังเป็นสิ่งที่ต้องแลกมาด้วยชีวิตและเลือดเนื้อ

โดยเฉพาะในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา กระแสความสนใจโหนกของนกชนหินกลับมาเป็นที่นิยมของตลาดอีกครั้ง ทำให้มีการล่าเพิ่มมากขึ้น

ประมาณว่า ในบางปีมีนกชนหินถูกล่ามากกว่า 6,000 ตัวทั่วโลก

ในประเทศไทยก็พบเห็นข่าวการล่านกชนหินที่เพิ่มมากขึ้น พร้อมๆ กับกลุ่มการค้าสัตว์ป่าที่ผุดขึ้นมามากมายทางช่องทางออนไลน์

การสำรวจโดยองค์กร TRAFFIC ระบุว่าเฉพาะเดือนตุลาคม 2561 ถึงเมษายน 2562 พบการขายชิ้นส่วนนกเงือกมากกว่า 546 ชิ้น ในจำนวนนั้น 83% เป็นชิ้นส่วนของหัวนกชนหิน

นอกจากนี้ การลดลงของป่าที่อยู่อาศัย การไร้ซึ่งต้นไม้ใหญ่ ก็เป็นอีกสาเหตุที่ทำให้นกชนหินมีจำนวนลดลง

หัวนกชนหินที่ถูกแปรรูปเป็นเครื่องประดับ l BBC

จากสถานการณ์ที่เกิดขึ้น ทางฟากนักอนุรักษ์ในประเทศ กำลังช่วยผลักดันให้นกชนหินมีสถานะเป็นสัตว์ป่าสงวน โดยเริ่มมีการรณรงค์ และยื่นเรื่องเสนอชื่อให้กับหน่วยงานที่รับผิดชอบนำเรื่องไปดำเนินการต่อ เริ่มมาตั้งแต่เดือนกันยายน 2562

ปัจจุบัน ผู้รับผิดชอบ คือ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กำลังดำเนินการรวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวข้องเพื่อเสนอให้คณะกรรมการสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า

ข้อดีของการเป็นสัตว์ป่าสงวนอย่างแรกคือบทลงโทษที่เพิ่มขึ้นกว่าการเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง

โทษของการล่า ค้า หรือนำเข้า-ส่งออกตัวสัตว์ ซากหรือผลิตภัณฑ์ คือ ติดคุก 3-15 ปี หรือ ปรับ 3 แสน ถึง 1.5 ล้านบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ มากกว่าสัตว์ป่าคุ้มครองเกือบเท่าตัว

นอกจากนี้ ในความเป็นสัตว์ป่าสงวนยังนำไปสู่แผนการอนุรักษ์อื่นๆ ที่ระบุให้ต้องจัดทำแผนแม่บทเพื่อการดูแลสัตว์เหล่านี้โดยเฉพาะ รวมถึงการดูแลที่อยู่อาศัยที่ต้องเข้มข้นมากยิ่งขึ้น

ปัจจุบัน ประเทศไทย มีสัตว์ป่าสงวนทั้งหมด 19 ชนิด 4 ชนิดล่าสุด ที่ได้รับรองเป็นสัตว์ป่าสงวน ได้แก่ วาฬบรูด้า เต่ามะเฟือง ปลาฉลามวาฬ และวาฬโอมูระ เกิดขึ้นจากการผลักดันของภาคประชาชนชร่วมกับนักวิชาการและนักอนุรักษ์

อย่างไรก็ตาม กรณีสัตว์สงวนทั้ง 4 ชนิดก่อนหน้า ก็ยังอาศัยเวลานานถึง 4 ปี กว่าจะดำเนินการตามขั้นตอนต่างๆ จนสำเร็จ (พ.ศ. 2558-2562)

นกชนหิน l Thailand Hornbill Project

หากสามารถปกป้องนกชนหิน และสายพันธุ์นกเงือกชนิดต่างๆ ไม่ให้สูญพันธุ์ ไม่ได้หมายความเพียงเราอนุรักษ์สัตว์ชนิดนั้นสำเร็จ

แต่ยังหมายถึงประโยชน์การฟื้นฟูป่าไม้ แหล่งเก็บกักก๊าซคาร์บอนฯ ที่สำคัญของโลกไปพร้อมๆ กัน

นกชนหิน และนกเงือก ถือเป็นนักปลูกป่ามืออาชีพ เพราะว่าพวกมันทำหน้าที่นี้ทุกวันตลอดทั้งปี โดยไม่มีหยุดพัก

มีงานวิจัยที่อธิบายด้วยว่า ต้นไม้ที่ปลูกโดยสัตว์มีโอกาสเติบโตได้ดีกว่าการปลูกด้วยมนุษย์ เนื่องจากเมล็ดพันธุ์ต่างๆ ที่ผ่านระบบย่อยอาหารจะช่วยขัดเกลาให้เหลือแต่เมล็ดพันธุ์ที่พร้อมปลูกได้โดยตรง อันเป็นวิวัฒนาการที่เดินทางมาพร้อมๆ กันระหว่างพืชกับสัตว์

รวมถึงการกระจายเมล็ดพันธุ์พืชชนิดต่างๆ ให้เดินทางไปได้ไกล ไม่ปะปนรวมกันในที่ที่เดียว เป็นความเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพให้กับผืนป่า

นับเป็นบริการที่เกิดขึ้นฟรีๆ โดยไม่ต้องใช้งบประมาณเป็นสิบๆ ล้าน และไม่ต้องจ้างยูทูบเบอร์มาช่วยโปรโมต

อ้างอิง:

• สำนักอนุรักษ์สัตว์ป่า. ‘นกชนหิน’ นักปลูกป่าที่กำลังจะสูญพันธุ์. http://bit.ly/3rjwB4O
• มูลนิธิสืบนาคะเสถียร. ‘ทำไมต้องผลักดันนกชนหินเป็นสัตว์สงวน’ กับคำตอบเพื่อนำไปสู่การอนุรักษ์ที่ยั่งยืน. http://bit.ly/3tlN0rg
• WWF. Species for Sale: Helmeted Hornbill. http://bit.ly/3oGvomF