ความทรงจำเป็นสิ่งมหัศจรรย์ น่าจะเป็นสิ่งที่ทำให้มนุษย์เป็นมนุษย์ หรือกระทั่งทำให้เราเป็นเรา เรื่องนี้เป็นสิ่งที่รู้กันอยู่แล้ว
แต่เคยสงสัยไหมว่า “ความทรงจำ” ของเราเริ่มจริงๆ เมื่อไหร่ และมี “ขีดจำกัด” ไหมว่ามนุษย์เราจะจดจำเรื่องราวของตัวเองย้อนกลับไปได้แค่ไหน
เอาง่ายๆ มีใครมีความทรงจำก่อนตัวเองเข้าอนุบาลได้บ้างครับ? เอาแบบจำได้จริงๆ ไม่ใช่ดูรูปหรือดูวิดีโอนะ
ในทางวิทยาศาสตร์ โดยทั่วไปนี่คือสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ เพราะมนุษย์จะเริ่มมี “ความทรงจำ” จริงๆ ประมาณ 3 ขวบขึ้นไป
คำถามคือทำไมเป็นแบบนั้น ในเมื่อมนุษย์ก็เกิดมาพร้อมกับสมองที่ใช้ไปตลอดจนแก่เฒ่า
คำอธิบายมาตรฐานทางวิทยาศาสตร์ปัจจุบันคือ เพราะว่าตอนเด็กๆ สมองส่วนที่เรียกว่าฮิปโปแคมปัสเรายังไม่พัฒนาเต็มที่ และสมองส่วนนี้เองที่วิทยาศาสตร์ปัจจุบันเชื่อว่าเป็นแหล่งในการเก็บความทรงจำของมนุษย์
| Wikipedia
ถามว่าเขารู้ได้ไง หลักๆ ความรู้ตรงนี้มาจากเหตุบังเอิญมากๆ ว่ามีคนเคยไปผ่าตัดสมองเพื่อรักษาลมชัก แล้วเขาเอาสมองส่วนฮิปโปแคมปัสออกไปเกือบหมด (กระบวนการผ่าตัดสมองออกเพื่อรักษาโรคนี้เรียกว่า “Lobotomy” ปัจจุบันไม่มีทำกันแล้ว) ผลคือผ่าตัดเสร็จ เขาไม่สามารถจะจดจำอะไรใหม่ๆ ได้อีกเลย
ซึ่งที่แปลกกว่านั้นก็คือ เขาสามารถฝึกทำอะไรใหม่ๆ ได้ และเก่งขึ้นด้วย แต่ “เขาจะไม่มีความทรงจำว่าเคยฝึก” กล่าวคือร่างกายเขาจำได้ แต่สมองจำไม่ได้
เคสนี้เป็นเคสสำคัญมากๆ ที่นำมาสู่คำอธิบายว่าความทรงจำของมนุษย์อยู่ที่ฮิปโปแคมปัส หรือให้ตรงกว่านั้นก็คือสมองส่วนนี้เป็นส่วนที่ใช้ “สร้างความทรงจำใหม่” ขึ้นมา
และทั้งหมดนี้ ก็เป็นเหตุผลว่า ทำไมเด็กเล็กๆ สามารถ “เรียนรู้” ได้ โดยไม่ต้องมีความทรงจำ ซึ่งเป็นประเด็นเดียวกับเคสของชายผู้เคราะห์ร้ายที่ว่าเป๊ะๆ
ทีนี้ บางคนก็อาจเถียงว่า ทำไมฉันถึงมีความทรงจำย้อนไปได้เด็กมากๆ ระดับแบเบาะเลย
เคสแบบนี้ วิทยาศาสตร์จะอธิบายว่า จริงๆ แล้ว คุณมี “ความทรงจำเท็จ” เพราะถ้าคนอื่นให้คุณดูรูป หรือเล่าเรื่องซ้ำๆ จนคุณจำฝังหัว คุณก็จะมี “ความทรงจำ” ได้ แม้แต่ในเรื่องที่ไม่เคยเกิดขึ้นจริงๆ
และความรู้วิทยาศาสตร์พวกนี้มันสำคัญมากๆ โดยเฉพาะในกระบวนการยุติธรรม เพราะหลังๆ วิทยาศาสตร์พิสูจน์แล้วว่าความทรงจำเท็จนั้นถูกสร้างขึ้นได้ง่ายมาก และนี่ทำให้ “พยานบุคคล” นั้นมีน้ำหนักน้อยลงมากๆ ในกระบวนการยุติธรรม และทำให้ระบบยุติธรรมปัจจุบันจะเชื่อในหลักฐานด้านนิติวิทยาศาสตร์เป็นหลัก
ซึ่งก็กลับหัวกลับหางกับ “กระบวนการยุติธรรม” ในยุคโบราณ ที่ให้ความสำคัญกับพยานบุคคลมากที่สุด
อ้างอิง
- IFLS. Why Can’t We Remember Memories From Early Childhood?. https://bit.ly/3cBqPGT
- IFLS. Memories Can Form At Three Months Old, So Why Can’t We Remember Infancy?. https://bit.ly/3izj600